Over het algemeen zijn er vier soorten vulkanen: de stratovulkaan, de spleetvulkaan, de schildvulkaan en de calderavulkaan. De Cotopaxi is een stratovulkaan, de meest voorkomende soort vulkaan op aarde die vooral ontstaat langs convergerende plaatgrenzen. De Cotopaxi is een explosieve en actieve vulkaan, een van de actiefste vulkanen in Ecuador, met een hoge kegelvorm. Een stratovulkaan is opgebouwd uit afwisselende lagen van gestolde lava en pyroclastisch materiaal, zoals gas, rotsen en as,dat vrijkomt bij een vulkaanuitbarsting (2, 3, 4, 5, 6) De opbouw van een stratovulkaan.
De aardkorst bestaat uit tektonische platen, die bewegen onder invloed van convectiestromen. Een vulkaan is een van de gevolgen van de platentektoniek. De Cotopaxi is een stratovulkaan gelegen in het Andesgebergte, een grote, langgerekte bergketen langs de kust van Zuid-Amerika. Het Andesgebergte is ontstaan door de convergerende, oftewel naar elkaar toe bewegende, plaatgrenzen van de Nazcaplaat en de Zuid-Amerikaanse plaat. (3, 7) Schematische tekening van botsing Nazcaplaat met de Zuid-Amerikaanse plaat.
De oceanische Nazcaplaat en de continentale Zuid-Amerikaanse plaat convergeren, wat leidt tot subductie: het proces waarbij de ene plaat onder de andere plaat duikt door verschil in dichtheid en gewicht, in dit geval duikt de oceanische plaat onder de continentale plaat.Continentale korst bestaat uit graniet, wat een minder zwaar gesteente is dan het basalt waaruit oceanische korst bestaat.Het deel van de oceanische plaat die onder de continentale plaat duikt komt in de asthenosfeer en smelt door de hoge temperatuur van de asthenosfeer, waardoor er magma ontstaat. De samenstelling van de continentale en de oceanische korst is ook belangrijk: continentale korst bestaat vooral uit verbindingen van silicium en aluminium, oceanische korst bestaat vooral uit verbindingen van silicium en magnesium. Wanneer de oceanische korst dus smelt ontstaat er magma, die na een uitbarsting als stollingsgesteente basalt heet.Het magma stijgt op en moet door de aardkorst heen voordat het naar buiten vloeit. Doordat het magma beweegt is er een druk die steeds hoger wordt, wanneer de druk hoger wordt dan het gesteente aankan vloeit of spuit het magma naar buiten.De president van Ecuador heeft de noodtoestand afgekondigd vanwege een toename in activiteit van de vulkaan Cotopaxi.
Er hebben op 14 augustus 2015 een paar kleine erupties plaatsgevonden. De vulkaan schoot toen een aswolk acht kilometer de lucht in.Bij deze gebeurtenis van de Cotopaxi zijn er een paar dingen vastgesteld door geologen van het IG (Geophysical Institute of Ecuador) in 2015: een toegenomen seismische activiteit, aspluimen en de uitstoot van as, uitstoot van SO2 (zwaveldioxide), en lahars.
Een lahar is een modderstroom van vulkanisch materiaal.Ook waren er tientallen aardbevingen samengaand met constante harmonische trillingen waargenomen.De president had de noodtoestand uitgeroepen zodat hij snel kon reageren in het geval dat de vulkaan zou uitbarsten.